W jakich sytuacjach może nastąpić wydziedziczenie?

Czym jest wydziedziczenie?

Tak naprawdę wydziedziczenie niesie ze sobą dużo większe skutki prawne, niż tylko odsunięcie danej osoby od dziedziczenia w przyszłości. Ostatecznie jeśli spadkodawca nie chce, aby ktokolwiek z jego rodziny odziedziczył po nim majątek, wystarczy, że sporządzi testament, w którym powoła do spadku zupełnie inną osobę. Problem jednak w tym, że pominięty w testamencie będzie miał prawo do zachowku, pod warunkiem, że będzie należeć do kręgu najbliższej rodziny spadkodawcy (zstępny, małżonek lub rodzic).

Odsunięcie od spadku z jednoczesnym pozbawieniem prawa do zachowku umożliwia jednak wydziedziczenie. Jest to zatem sposób na skuteczne i definitywne pozbawienie członka najbliższej rodziny praw do spadku po konkretnej osobie.

Przesłanki wydziedziczenia

Wydziedziczenie może nastąpić tylko w sytuacji, gdy spełnione zostaną konkretne okoliczności wskazane w przepisach Kodeksu cywilnego. Co ważne, wydziedziczenie jest możliwe tylko w testamencie.

Zgodnie z treścią art. 1008 KC, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Pojawienie się jednej z powyższych okoliczności umożliwia zatem wydziedziczenie najbliższego członka rodziny. Nie ma przy tym możliwości, aby spadkodawca mógł powołać się na inne przyczyny wydziedziczenia – nie będą one wówczas skuteczne.

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Nie musi ona zostać wyraźnie podana, ale treść testamentu powinna umożliwiać ustalenie tej przyczyny. Wydziedziczenie jest nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu, nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła.

Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy

Pierwszą przyczyną wydziedziczenia jest uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy, które dodatkowo musi być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W tym przypadku postępowanie członka rodziny musi spełniać jednocześnie 3 przesłanki:

• musi być uporczywe, tj. długotrwałe i wielokrotne,

• musi być sprzeczne z wolą spadkodawcy, tj. spotykać się z jego dezaprobatą,

• musi być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, tj. obiektywnie naganne i niezgodne z powszechnie przyjętymi normami zachowania.

Jako przykład zachowania, które spełnia powyższe przesłanki można uznać np. złe prowadzenie się dziecka spadkodawcy (używanie narkotyków, nadużywanie alkoholu, hazardowy tryb życia).

Przestępstwo przeciwko spadkodawcy

Kolejną przesłanką umożliwiającą wydziedziczenie jest dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.

Przestępstwa, które wchodzą w zakres omawianej regulacji umieszczone zostały w art. 148 – 162 Kodeksu karnego. Jako przykład można wskazać zabójstwo, pomoc przy samobójstwie, aborcję czy bójkę lub pobicie.

Co należy rozumieć przez pojęcie osoby najbliższej spadkodawcy? Będzie to każdy, kto jest związany ze spadkodawcą tak silnymi więzami uczuciowymi, że czyn popełniony wobec tej osoby można postawić na równi z czynem popełnionym przeciwko samemu spadkodawcy. Osoba najbliższa w rozumieniu tego przepisu nie musi być zatem członkiem rodziny spadkodawcy.

Niedopełnianie obowiązków rodzinnych

Ostatnią okolicznością, która może przesądzić o wydziedziczeniu jest uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Chodzi tu oczywiście o faktyczne rozerwanie kontaktów rodzinnych i ustanie więzi uczuciowej, która jest normalna w stosunkach rodzinnych.

Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych to nie tylko stałe zerwanie kontaktu ze spadkodawcą, ale także regularne wszczynanie awantur i kłótni pod adresem spadkodawcy, wyrzucenie go z domu, a także brak okazywania zainteresowania jego sprawami.

Skutki wydziedziczenia

Wydziedziczenie powoduje odebranie prawa do zachowku, które w normalnych okolicznościach przysługiwałoby członkowi najbliższej rodzinie zmarłego, który nie został powołany do dziedziczenia.

Pamiętajmy jednak, że wydziedziczenie ma wpływ wyłącznie na jedną osobę, nie zaś na jej dalszych zstępnych. Przykładowo, jeśli ojciec wydziedzicza swojego syna, to nie będzie to miało wpływu na dzieci tego syna (wnuki spadkodawcy).

Czy wydziedziczenie można cofnąć?

Wydziedziczenie nie musi oznaczać definitywnego pozbawienia prawa do zachowku. Ostatecznie czasami zdarzają się takie sytuacje, w których następuje poprawa relacji pomiędzy spadkodawcą a wydziedziczonym. Samo polepszenie stosunków nie będzie jednak wystarczające, aby cofnąć skutki dokonanego wydziedziczenia.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Pamiętajmy jednak, że jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Przebaczenie nie musi być wyrażone poprzez zawarcie nowego testamentu, dla celów dowodowych warto jednak, aby spadkodawca w jakiś sposób uwidocznił poprawę relacji z wydziedziczonym (tak, by w razie ewentualnego sporu z innymi spadkobiercami, wydziedziczony mógł udowodnić poczynione wobec niego przebaczenie spadkodawcy).

Przebaczenie dokonane przed sporządzeniem testamentu, w którym nastąpiło wydziedziczenie wyłącza możliwość dokonania skutecznego wydziedziczenia, jak również co do tego, że przebaczenie nie wymaga wówczas żadnej szczególnej formy, mogąc przybrać nawet formę dorozumianą, a jego skutkiem jest zniknięcie przyczyny wydziedziczenia. Spadkodawca w ten sposób rezygnuje z możliwości powołania się w testamencie na jedną z przyczyn wymienionych w art. 1008 KC.

Podstawa prawna:

Art. 1008 – 1011 Kodeksu cywilnego

Art. 148 – 162 Kodeksu karnego

Jeżeli zainteresował Państwa opisany wyżej temat, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią (tel.: +48 52 3708005 lub e-mail: [email protected]) - kancelaria reprezentuje klientów na terenie całej Polski.

JCZ Kancelaria Radców Prawnych Bydgoszcz
ul. Jagiellońska 69/1
85-027 Bydgoszcz
tel. +48 52 3708005

 

---