Czym jest umowa dożywocia i czy pomoże uniknąć zapłaty zachowku?

Ustawa Kodeks cywilny (Dz.U.2022.1360 t.j. z dnia 2022.06.29) natomiast w art. 908 przewiduje umowę dożywocia. Istotą umowy dożywocia jest zapewnienie opieki i środków utrzymania osobom starszym bądź niepełnosprawnym (funkcja alimentacyjna), które w zamian za przeniesienie własności nieruchomości uzyskują szereg zapewniających im byt świadczeń. Elementy istotnymi umowy dożywocia są:

1)przeniesienie własności nieruchomości na nabywcę oraz
2)zapewnienie zbywcy lub osobie mu bliskiej dożywotniego utrzymania.

Świadczenia składające się na obowiązek utrzymania zbywcy zostały doprecyzowane jedynie dyspozytywnie, dzięki czemu możliwe jest elastyczne dopasowanie ich treści do potrzeb konkretnego dożywotnika. Polegają one głównie na dare (dawaniu) i facere (czynieniu), a ich rozmiar powinien być uzależniony od jego zmieniających się w czasie potrzeb. Stosunek prawny dożywocia zalicza się do stosunków prawnych ciągłych. Umowa dożywocia zobowiązuje do przeniesienia własności nieruchomości, zatem z mocy art. 158 KC wymaga bezwzględnie zachowania formy aktu notarialnego dla oświadczeń obu stron. Podlega natomiast deklaratywnemu ujawnieniu w księdze wieczystej.

Zgodnie ze stanowiskiem orzeczniczym „Jeżeli spadkodawca przeniósł własność nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie, jej wartości nie dolicza się do substratu zachowku” (zob. wyrok SA we Wrocławiu z 17.10.2013 r., I ACa 1068/13, LEX nr 1416505). Z uzasadnienia cytowanego wyroku wynika, iż dożywocie jest umową wzajemną i odpłatną i również przy literalnym ujmowaniu darowizny w rozumieniu przepisów o zachowku nie może ona mieć znaczenia z tego punktu widzenia. Nawet w razie obiektywnej niewspółmierności świadczeń nie ma tutaj częściowej darowizny. Ze względu na wyraźne wyróżnienie dożywocia jako odrębnego typu umowy wzajemnej nie da się obronić poglądu, że w razie niewspółmierności świadczeń jest to darowizna obciążona obowiązkiem świadczenia (donatio sub modo) - patrz: "Zachowek w polskim prawie spadkowym" Paweł Księżak, Wyd. 2, Lexis Nexis, Warszawa 2012, str. 315. Reasumując stwierdzić należy, że wartość nieruchomości przeniesionej przez spadkodawcę na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie, tj. w wykonaniu umowy dożywocia (art. 908 KC) nie dolicza się do substratu zachowku.

Podsumowując, zawarcie umowy dożywocia skutkuje tym, iż nieruchomość objęta tą umową powoduje niedoliczenie jej do substratu zachowku, a w sytuacji gdy stanowi jedyny składnik majątku spadkodawcy skutecznie może spowodować brak obowiązku po stronie nabywcy nieruchomości do wypłaty zachowku.

W kwestiach pomocy prawnej w zakresie prawa spadkowego zachęcamy do skorzystania z usług Kancelarii Natalii Zielmachowicz. Grono prawników specjalizujących się w tej dziedzinie prawa pomoże rozstrzygnąć kwestie dotyczące instytucji prawa spadkowego.